24 czerwca – 3 lipca 2011 roku
Krakowski Festiwal Kultury Żydowskiej, najstarszy Festiwal żydowski w Polsce i jeden z najstarszych na świecie, przez 23 lata swojego istnienia zyskał ogromną renomę zarówno wśród polskich i międzynarodowych artystów, jak też – a w zasadzie przede wszystkim – publiczności, która niemalże ze wszystkich kontynentów przyjeżdża na krakowski Kazimierz, aby wziąć udział w tym 10-dniowym święcie współczesnej kultury żydowskiej.
Ceniony jest nie tylko wysoki poziom artystyczny i merytoryczny wydarzeń, ale też możliwość prawdziwego uczestnictwa w tworzeniu kultury żydowskiej – w wielu seriach warsztatów, które są głównym elementem rozbudowanego programu edukacyjnego, stanowiącego rdzeń festiwalowego programu. Bo oprócz prezentacji współczesnej i zróżnicowanej sztuki żydowskiej, celem Festiwalu jest edukacja i poznanie: osobiste doświadczenie tego, co przez lata przykryte było grubą warstwą stereotypu po to, aby każdy z 30 tysięcy gości Festiwalu mógł powołać się na własne doświadczenie, a nie na obiegowe opinie i kalki.
Jak każde wydarzenie z tak długą historią, Festiwal również ulegał zmianom. Najbardziej widoczna jest zmiana skali Festiwalu – z kameralnej sesji naukowej i pokazu filmów w krakowskim kinie Mikro w 1988 roku, dla około 100 osób, przekształcił się w spektakularną serię ponad 200 wydarzeń, w których uczestniczy niemalże 30 tysięcy osób.
Ale równie widoczna jest zmiana tematów i języka, jakiego używa Festiwal. Do niedawna jeszcze Festiwal prezentował głównie kulturę Żydów aszkenazyjskich, związanych z miejscem, w którym Festiwal się odbywa – z krakowskim Kazimierzem. Od kilku lat jednak na Festiwalu obecna jest – obok aszkenazyjskiej – kultura sefardyjska, jak również – w coraz większym wymiarze – izraelska. Z drugiej strony, coraz częściej poruszane są zagadnienia współczesne, wiążące kulturę żydowską nie tylko z dramatyczną historią, o której pamiętamy każdego dnia Festiwalu, ale z dynamiczną współczesnością, odkrywając często zadziwiające aspekty współżycia kultury żydowskiej z kulturami krajów, w których się rozwija.
Mówiąc w skrócie – ‘skrzypkowi na dachu’ towarzyszy Superman, gefilte fisz dzieli stół z falafelem i humusem, a po zrobieniu żydowskiej wycinanki można nauczyć się rysowania komiksu.
Jaki będzie 21. Festiwal?
Czy flamenco jest odpowiednim środkiem wyrazu dla ukazania dramatu wygnania Żydów z Hiszpanii? Czy typospermia zapładnia hebrajską kaligrafię? Czy Luois Armstrong mówił w jidysz? Czy Romeo i Julia mogli żyć w Izraelu? Czy Hajfa i hi-fi mają ten sam źródłosłów? Czy chasydzkie niguny mogą rozbrzmiewać w malijskich chatach? Czy Żydzi byli na pokładzie Star Trek? Czy Shlomo Carlebach i Bob Dylan mają coś wspólnego? W końcu: czy kantor sefardyjski może śpiewać jak mu polska orkiestra kamerlana gra?
Taki właśnie będzie ten Festiwal – zróżnicowany, nie stroniący od tematów trudnych, na pozór dziwnych i niemożliwych, a jednocześnie będący wierny prawdzie, tradycji i odwiecznemu dziedzictwu. Dający chwile nieokiełznanej radości, ale też prowokujący do poważnych przemyśleń. Festiwal będzie po prostu taki, jak życie. Bo jest celebracją życia.
Na 21 Festiwal Kultury Żydowskiej składa się łącznie ponad 200 wydarzeń w programie głównym Festiwalu. Rozbudowany program wydarzeń towarzyszących obejmuje serie wykładów, warsztatów, wystaw, organizowane przez m.in. JCC w Krakowie, Żydowskie Muzeum Galicja, Muzeum Narodowe w Krakowie.
Wybrane wydarzenia 21. Festiwalu
WYSTAWA: Żydzi na winylach
Roger Bennett oraz David Katznelson, kuratorzy i pomysłodawcy projektu Żydzi na winylach udali się w fascynującą podróż. W poszukiwaniu zapomnianych płyt winylowych przeczesali stare strychy, zakurzone archiwa i lokalne wyprzedaże garażowe. Zebrane razem, często zarysowane, zniszczone, porzucone i zapomniane muzyczne klejnoty, opowiadają niebywałą historię – historię Żydów w Ameryce. Żydzi na winylach to wyjątkowa wystawa oparta na książce And You Shall Know Us by the Trail of Our Vinyl: The Jewish Past as Told by the Records We Have Loved and Lost, będącej świadectwem historii muzyki żydowskiej z lat 1940 – 1980: od muzyki kantoralnej po hity Neila Younga czy Barbry Streisand… Projekt jest realizowany przez The Idelsohn Society for Musical Preservation, we współpracy z Miejscem.
WYSTAWA: Macewy codziennego użytku – fotografie Łukasza Baksika (Polska). Nikt nie wie ile macew było przed wojną na 1200 cmentarzach żydowskich w Polsce. Naziści okupujący Polskę wykorzystywali płyty nagrobne do utwardzania dróg i stawiania murów. Podobnie czynili po wojnie Polacy. Fotograf Łukasz Baksik natrafił nawet na współczesne przykłady wykorzystywania w budownictwie tych starych, kamiennych płyt. Wykonał do tej pory 1700 zdjęć dokumentujących wykorzystanie macew do budowy murów, schodów, dróg, podłóg i katolickich nagrobków. Na wsiach znalazł wiele kół szlifierskich, na których widać hebrajskie napisy. Na jednej z fotografii znalazła się nawet zbudowana z macew ambona strzelnicza. Wstrząsający obraz historii i teraźniejszości zilustrowanej poprzez dokumentalną fotografię jest fragmentem większego projektu, którego celem jest przywrócenie macew na ich pierwotne miejsce. Wystawa zorganizowana wspólnie z Uptown Foundation.
Seria wykładów ARIEGO KAPLANA (USA)
Historia Żydów w animacji Pośród gwiazd: Historia Żydów w Science Fiction Twilight Zone, Star Trek Isaac Asimov, Leonard Nimoy, Steven Spielberg, J.J. Abrams… Żydowscy pisarze, aktorzy, reżyserzy, scenarzyści zawsze odgrywali ważną rolę w kreowaniu gatunku jakim jest science– fiction. Arie Kaplan odkryje przed wami żydowskie znaczenie wolkańskiego pozdrowienia „Żyj długo i pomyślnie” („Live long and Prosper”) wyrażanego za pomocą dłoni; opowie o wpływie doświadczenia holocaustowego na niektóre epizody legendarnego Twilight Zone. Wykład będzie również próbą zmierzenia się z klasycznymi żydowskimi mitami super bohaterów i próbą zanalizowania ich wpływu na opowieści science fiction. Co łączy Królika Bugsa, Betty Boop, Shreka i Klowna Krusty’ego? To oczywiście znane postaci z kreskówek, ale łączy ich coś więcej – zostały stworzone, wymyślone, narysowane lub zdubbingowane przez Żydów. Od Maxa i Dave’a Fleischerów, producentów Supermana, Betty Boop oraz Popeye’a, Friza Frelenga – reżysera wielu odcinków Królika Bugsa, aż po Jamesa L. Brooksa, współtwórcę Simpsonów, Żydzi wiedli i wciąż wiodą prym w sztuce animacji.
Seria warsztatów ARIEGO KAPLANA (USA)
Jak rysować gagi komiksowe?
Jak naszkicować komiks?
Jak napisać komiks?
Warsztaty rysowania „historyjek” w stylu rysunków z New Yorkera. Arie Kaplan wykorzysta wasze kreatywne myślenie i wzbudzi burzę mózgów, by zaprezentować, w jaki sposób budować opowieść komiksową wokół wybranego tematu. Warsztaty dla dzieci i dorosłych. Seria wykładów MICHAELA WEXA (Kanada) Żydowskie idiomy i klasyczne żydowskie teksty Jidysz a świat zewnętrzny Seksualny slang w języku jidysz, Michael Wex (Kanada) Michael Wex – wykładowca, znawca języka jidysz, autor bestselleru Born to Kvetch, opowie o znanych idiomach w języku jidysz. Zaprezentuje idiomy w całej swej rozpiętości – zarówno te beztroskie, jak i te poważne, oparte na frazeologii i tematach z Biblii, Talmudu, literatury rabinicznej oraz tekstach liturgicznych i klasycznych komentarzach. Koncert na Barce: Daniel Kahn & The Painted Bird (USA / Niemcy) Koncerty na Barce to nowa tradycja Festiwal Kultury Żydowskiej w Krakowie. Pozwólcie się porwać do tańca w rytm wybuchowej mieszanki muzyki klezmerskiej i kabaretowej z lekkim punkowym pazurem w wydaniu Daniela Kahna i jego zespołu.
Film: The Brothers Warner, reż. Cass Warner, USA, 2009, 90 min.
The Brothers Warner to intymny portret czterech pionierów Hollywoodu: strategicznego szefa – Harry’ego Warnera, poczciwego Abe, wizjonerskiego Sama oraz wyluzowanego Jacka. Film jest opowieścią o rodzinie, która z biednych żydowskich emigrantów stała się ważną familią, posiadającą najważniejsze studio filmowe w Ameryce. Dokument, nakręcony przez Cass Warner – wnuczkę Harry’ego, opowiada historię rodziny Warner od momentu stworzenia ich pierwszego kina, gdzie prowizoryczny ekran był wykonany z kawałka materiału, widownia z pożyczonych z domu pogrzebowego krzeseł, aż po stworzenie największego studia filmowego w Ameryce – Warner Brothers Studio.
Koncert: Tradycja i awangarda w duchu mistycyzmu, Bester Quartet (Polska) Kolejna odsłona artystycznych wizji zespołu Bester Quartet, który przetwarza i zespaja w muzyce przeszłość z teraźniejszością, smutek z radością, nienawiść z miłością… Dzięki połączeniu awangardowych utworów Johna Zorna z najnowszymi kompozycjami Jarosława Bestera, wytworzony został pomost pomiędzy nowoczesną wizją świata zachodniego, a tradycjami Europy środkowo-wschodniej z całym jej dobrodziejstwem kulturowym. Koncert ten będzie hołdem dla jednego z najwspanialszych Cadyków Rabina Nachmana z Bracławia żyjącego na przełomie XVII i XVIII wieku, którego myśli towarzyszą zespołowi od początku jego istnienia. Jarosław Bester – akordeon, Oleg Dyyak – perkusja, Jarosław Tyrała – skrzypce, Mikołaj Pospieszalski – kontrabas 16.00 Macewy codziennego użytku – dyskusja z udziałem Prof. Joanny Tokarskiej-Bakir, Łukasza Baksika (Polska) Wykład nawiązujący do wystawy fotografii „Macewy codziennego użytku”. Macewy sfotografowane przez Łukasza Baksika stały się pretekstem do rozmowy o trudnym zjawisku jakim jest przemoc symboliczna oraz niszczenie materialnego dziedzictwa Żydów w Europie.
Film: Romeo i Julia w jidysz, reż. Eve Annenberg (USA), 2010 Zaskakująca wersja klasycznego dzieła Szekspira, rozpisana na dzieje kochanków w świecie ortodoksyjnych Żydów. Bohaterka filmu, w ramach pracy magisterskiej podejmuje się przetłumaczenia “Romea i Julii” na język jidysz. Nie mogąc poradzić sobie z zadaniem, znajduje młodych członków żydowskiej wspólnoty. Ich osobiste historie zaczynają przeplatać się z treścią dramatu. Adaptacja Annenberg to próba znalezienia porozumienia pomiędzy członkami społeczeństwa żydowskiego rozdartymi wewnętrznymi konfliktami, ale dzięki szekspirowskiej fabule staje się uniwersalną przypowieścią o wewnętrznych walkach w zamkniętej grupie społecznej.
Koncert: Lior Elmalich z zespołem (Izrael) Lior Elmalich jest jednym z najbardziej wybitnych artystów młodego pokolenia, wykonujących andaluzyjską oraz marokańską sztukę pieśni piyutim. Znany jest zarówno ze swoich wielkich możliwości wokalnych, jak i z artystycznych inicjatyw promujących muzykę andaluzyjską – jest m.in. założycielem andaluzyjskiej orkiestry “Andael” oraz wspólnie z gitarzystą Hananem Levy i udzistą Nabil Halili – zespołu flamenco. Lior Elmalich, Erez Mounk, Hanan Kadosh Koncert: Lorin Sklamberg Unplugged Lorin Sklamberg, jeden z założycieli zespołu Klezmatics, współpracował z Itzhakiem Perlmanem, Donem Byronem, Jane Siberrym, Markiem Cohnem, Odettą, Esmą Redzepovą, Emmylou Harrisem, Tracy Grammerem, Neilem Sedaką. Wraz z Frankiem Londonem oraz Uri Cainem stworzył jedną z najpiękniejszych interpretacji hasydzkich nigunów. Solowy koncert Lorina Sklamberga to piękne misterium muzyki żydowskiej – pieśni ludowych, religijnych, pieśni z teatru jidyszowego oraz oryginalnych kompozycji artysty. Cheder Cafè, ul. Józefa 36 (wejście od ul. Jakuba) (wejście od ul. Jakuba)
Koncert: Daniel Kahn & The Painted Bird (USA/ Niemcy) Muzyka The Painted Bird to połączenie muzyki klezmerskiej, radykalnych żydowskich pieśni, politycznego kabaretu i punk-rocka. Istotą działania Kahna jest snucie niepowtarzalnych, ciemnych i tragikomicznych opowieści, pełnych czarnego humoru, którym obca jest poprawność polityczna. W grudniu 2010 roku zespół wydał nową płytę Lost Causes, którą zaprezentuje podczas tegorocznego Festiwalu Kultury Żydowskiej. Daniel Kahn -wokal, akordeon, fortepian, giatara, ukulele; Jake Shulman-Ment – skrzypce, Dan Blacksberg – puzon, Samuel Maquin – klarnet; Michael Tuttle – kontrabas, Hampus Melin – perkusja.
Seria wykładów: ROGER BENNETT i DAVID KATZNELSON Idelssohn Society (USA) Bajgle i bongosy: żydowsko-latynoska fala Haifa na Hi-Fi: Wiecznie zmieniająca się wizja Izraela Black Sabbath: Tajemna historia muzycznych związków Żydów i Afro Amerykanów Jednym z największych dowodów na elastyczność żydowskiej tradycji, jest mało znany wątek fascynacji Żydów muzyką latynoską. W latach 50-tych Żydów opanowała bowiem mambomania. Multimedialna prezentacja dotyczyć będzie klasycznych już dziś płyt – Mazeltov Mis Amigos Juana Calle oraz Latin Lantzmen, Cha Cha with Tito Puente i nagrań Grossingera oraz Larrego Harlowa – Salsa Classic, El Judio Maravilloso. Powstanie Państwa Izraela w roku 1948 było spełnieniem rewolucyjnej idei, o której marzono od 2 tysięcy lat. Żydzi z Ameryki starali się czuć łączność z nowym żydowskim państwem. Amerykańskie domy zalały izraelskie płyty winylowe. Przedstawiciele Idelssohn Society prześledzą ewolucję relacji pomiędzy amerykańskimi i izraelskimi Żydami poprzez zbiory setek płyt winylowych i ich okładek z lat 1940 – 1980. Black Sabbath to prezentacja multimedialna oparta na pierwszej i jedynej kompilacji utworów żydowskich w wykonaniu legendarnych artystów sceny afro-amerykańskiej. Poprzez prezentację popularnych utworów od lat 30-stych aż po lata 60-te ubiegłego wieku w wykonaniu m.in. Arethy Franklin, Leny Horne, Caba Calloway, poznamy historyczne, polityczne, duchowe, ekonomiczne i kulturalne oblicza współpracy pomiędzy Afro- Amerykanami i Żydami z Ameryki. Black Sabbath jest prezentacją niezliczonych wspólnych dróg, jakimi kroczyli zarówno Żydzi jak i Afro-Amerykanie; dróg czasem pełnych starć, nieporozumień, ale i wspólnej walki w imię ogólnego dobra.
Koncert: The Sway Machinery (USA) i Khaira Arby (Mali) Około rok temu The Sway Machinery otrzymało zaproszenie do udziału w Festiwalu Pustynnym w Timbuktu w Mali. To doświadczenie miało ogromny wpływ na leadera zespołu Jeremiah Lockwooda, zmieniając jego wizję muzyki. Podczas pobytu w Mali, The Sway Machinery rozpoczęło współpracę z malijską artystką Khairą Arby – znaną jako „królowa pustyni”. Potężny głos Khairy w połączeniu z wizją muzyki zespołu gwarantuje niepowtarzalny duchowy melanż po nieskończonych piaskach malijskiej pustyni. A wszystko to zanurzone w afrobeatowych i chasydzkich aranżacjach. Khaira Arby – śpiew, Jeremiah Lockwood – śpiew i gitara, Stuart Bogie – saksofon tenorowy, Jordan McLean – trąbka, John Bollinger – perkusja, Nikhil Yerawadekar – gitara basowa. Synagoga Tempel, ul. Miodowa 24 Cykl prezentacji multimedialnych: ODED EZER (Izrael) Cześć! Mam na imię Oded i jestem typocholikiem – Oded Ezer (Izrael) Typo-Szaman Biotypografia, Typospermia i Typoembria Hebrajskie litery, kaligrafowane niczym dzieła sztuki, ilustrują piękno kultury żydowskiej. Po raz pierwszy na Festiwal Kultury Żydowskiej poruszamy temat typografii herbrajskiej we współczesnym wydaniu. Pierwsze spotkanie z cyklu prezentacji typograficznych w wykonaniu Odeda Ezera – izraelskiego grafika, artysty, typografa, autora plakatu 20. edycji Festiwalu Kultury Żydowskiej w Krakowie. Prezentacja poświęcona będzie ostatnim typograficznym projektom Odeda. Spotkania w języku angielskim Seria wykładów: DANIEL PIPES (USA) Zagrożenie Izraela – dlaczego znów istnieje, jak temu zaradzić? Europa i Eurabia: Islam a przyszłość kontynentu Po 18 latach negocjacji palestyńsko-izraelskich, relacje między dwoma narodami utknęły w martwym punkcie, choć wrogość wobec Izraela znów nabrała na sile. Dlaczego po latach ciszy, głosy nawołujące do eliminacji Izraela rozbrzmiewają z taką intensywnością? Czym są dla Izraela te nowe zagrożenia? W jaki sposób powinien zareagować Izrael i świat zachodni? Odpowiedź Daniel Pipesa na powyższe pytania: Izrael musi wygrać wojnę z Palestyńczykami. Europa stoi na rozdrożu. Czy stary kontynent stanie się głównie muzułmańskim, czy uda się utrzymać starożytną spuściznę. Inaczej mówiąc: czy Europejczycy spokojnie przyjmą islamskie prawo czy też oprą się procesowi islamizacji. Profesor Daniel Pipes przedstawi różne perspektywy, mając świadomość, że pytania te będą zadawane jeszcze przez następne 10-20 lat.
Koncert: Dejando Huellas – Traces. Sefardyjska podróż z flamenco Leilah Broukhim (Hiszpania) Dejando Huellas – Traces to projekt będący osobistą i historyczną opowieścią sefardyjskiej kobiety wyrażanej poprzez taniec flamenco. Leilah Broukhim to znana tancerka flamenco, pomysłodawczyni i leaderka projektu. Główną inspiracją artystki jest historia jej żydowskich i perskich przodków. Dzięki włączeniu osobistej historii oraz oryginalnej ekspresji artystycznej powstał przepiękny projekt muzyczno-taneczny, który przypomina nam jak wielki wpływ na to kim jesteśmy i kim będziemy, ma przeszłość nasza i naszych przodków. Projekt zrealizowany we współpracy z Instytutem Cervantesa w Krakowie. The Jazz Baroness reż. Hannah Rothschild(USA), 2006, The Jazz Baroness to przepiękna historia miłości Pannoniki Rothschild i Theloniousa Monka. Związek spadkobierczyni majątku Rothschildów oraz wielkiego pianisty i kompozytora jazzowego był mezaliansem, ale jednocześnie dowodem przenikania się świata arystokracji żydowskiej i sztuki awangardowej. Film śledzi ich wspólną historię życia, ukazując sprzeczności i różnice środowisk z jakich się wywodzili, zderza świat Afro-Amerykanów z bogatymi Żydami z Europy, uwikłanymi w skomplikowany wiek XX. Wspaniały dokument o wielkiej muzyce i potężnej, twórczej miłości.
Koncert: Tsuker – Zis (USA) Frank London oraz Lorin Sklamberg we wszystkich swoich wcześniejszych projektach muzycznych starali się wprowadzać nowe brzmienia do tradycyjnej muzyki żydowskiej. W projekcie Tsuker-zis, do Londona i Sklamberga dołączyło trzech przyjaciół z nowojorskiej sceny – Ara Dinkjian, Knox Chandler i Deep Singh. Każdy z nich znany jest z przekraczania granic gatunków i stylów. W Tzuker – zis swobodnie łączą ludowe melodie z abstrakcyjną, pełną przestrzeni elektroniką. Starają się doprawić zaskakującymi nowy smakami słodką jak miód muzykę żydowską, będącej metaforą boskiej słodkości życia,. Roger Davidson, Pablo Aslan, Brandon Seabrook, Christian David, Lorin Sklamberg, Frank London 18.00 Koncert: Szalom na Szerokiej Największa scena żydowska na świecie! Siedem godzin żydowskiej muzyki non-stop!
Shalom na Szerokiej na 21. Festiwalu Kultury Żydowskiej będzie świętem muzyki żydowskiej łączącej ludzi różnych kultur. Żydowski Woodstock! Przyjaźń – Miłość – Judeo Brzmienia! Gwiazdą tegorocznego koncertu finałowego będzie Abraham Inc. czyli oszałamiający zespół, w którego skład wchodzą klarnecista David Krakauer, Fred Wesley – puzonista i pionier funku, przyjaciel i muzyczny kompan Jamesa Browna oraz Socalled – rapper, wokalista i akordeonista oraz C-Rayz, Jerome Harris, Sheryl Bailey, Allen Watsky, Brandon Wright i Michael Sarin. Jak mówi sam David Krakauer – jest to muzyka żydowska w wydaniu, jakiego nigdy wcześniej nie słyszeliście – zmiksowana z muzyką Afro- Amerykańską, przedwojennym swingiem i bitami klubowymi SoCalled’a.
Obok Abraham Inc. na Szerokiej pojawi się największe tegoroczne odkrycie – Yemen Blues czyli zespół Ravida Kahalani (Izrael), łączący tradycję jemenicką ze współczesnymi rytmami z klubów Bliskiego Wschodu. Abraham Inc.: David Krakauer (klarnet/śpiew), Fred Wesley (tuba, śpiew), Socalled (Sammler, klawisze, śpiew), C-Rayz Walz (śpiew), Sheryl Bailey (gitara), Jerome Harris (kontrabas, śpiew), Freddie Hendrix (trąbka), Michael Sarin (perkusja), Allen Watsky (gitara rytmiczna), Brandon Wright (saksofon). Wyłączny management: Bernstein Artists, Inc. www.bernsarts.com
Yemen Blues: Ravid Kahalani (śpiew, perkusja, gimbri), Omer Avital (oud, bas, śpiew), Reut Regev (tuba), Itamar Borochov (trąbka), Hadar Noiberg (flet), Rony Iwryn (południowoamerykańskie perkusjonalia), Yohai Cohen (blisko-wschodnie perkusjonalia), Hilla Epstain (wiolonczela), Galia Hai (skrzypce).
Źródło: http://www.jewishfestival.pl/