Wśród takich pól przed laty nad brzegiem ruczaju
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany
Świeciły się z daleka pobielane ściany
Dawne szlacheckie dwory są atrakcjami wielu małopolskich miejscowości. Przywodzą na myśl uroki dawnego ziemiańskiego życia. Jeszcze niedawno większość z nich znajdowała się w stanie ruiny. Pełnią funkcję muzealne, w innych powstają hotele, pensjonaty i gospodarstwa agroturystyczne. W województwie małopolskim (oprócz Krakowa) zachowało się ponad 540 dworów.
Najstarsze dwory szlacheckie miały pełnić głównie funkcje obronne. Budowane były z reguły na wzgórzach lub w zakolach rzek i otoczone palisadą lub murem i fosą. W narożnikach wznoszono baszty lub wieże ze strzelnicami. Takie budowle przetrwały w polskiej architekturze do początku XVII wieku. Najstarszymi zachowanymi tego typu budowlami na terenie Małopolski są dwory obronne w Jeżowie, Wieruszycach, Jakubowicach, Wysokiej i Graboszycach, które pochodzą z XVI wieku. Warto tu wspomnieć o renesansowych kasztelach w Szymbarku, Frydmanie i Łapszach Niżnych. Od połowy XVII wieku dwory zaczęły zmieniać charakter z obronnych na rezydencjonalno-mieszkalne.
Jak z Mickiewicza
Klasyczny Polski Dwór – mickiewiczowski, jakiego opis znajdujemy w “Panu Tadeuszu”, znajdował się między budynkami gospodarczymi, stajniami, stodołami i zabudowaniami folwarcznymi. Otaczał go ogród, bądź park. Najbardziej przypominające dwór Sopliców są drewnie dworki szlacheckie. Małopolskie przykłady takich dworków – opartych na konstrukcji wieńcowej, polegającej na łączeniu krzyżujących się belek w rogu ściany w „jaskółczy ogon” to Dwór Moniaków z Zubrzycy Górnej, który wraz z budynkami gospodarczymi jest najcenniejszym obiektem Orawskiego Parku Etnograficznego i obrazuje życie drobnej warstwy szlachecki lub dworek „Zacisze” z Miechowa, gdzie mieści się muzeum związanego z Tadeuszem Kościuszką i jego insurekcją. Mickiewiczowskie „bielone ściany”, w obu wypadkach przeszły już do historii. Niegdyś dwory drewniane tynkowano i bielono w celu ocieplenia. Obecnie unika się tego, aby zachować naturalnie piękny wygląd drewna.
Dworek siedzibą muzeum
W małopolskich dworkach mieszczą się często siedziby muzeów. Tak jest w wypadku najsłynniejszego małopolskiego dworku czyli bronowickiej Rydlówki, w której odbyło się wesele Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną opisane przez Stanisława Wyspiańskiego. Muzeum Młodej Polski powstało w nim w roku 1969. Ekspozycja składa się z 5 pomieszczeń na parterze. Z sieni przechodzi się do izby tanecznej. Po prawej stronie znajduje się izba weselna, zrekonstruowana na podstawie opisu z Wesela, a z niej prowadzą drzwi do alkierza. Po lewej stronie izby tanecznej znajduje się świetlica – dawna pracownia i biblioteka Rydla, w której obecnie znajdują się obrazy z czasów Młodej Polski. W pokoju zaadaptowanym na biuro dawniej mieściła się kuchnia Tetmajerów.
Inny małopolski dworek – muzeum związany ze słynną postacią to XIX-wieczna posiadłość Ignacego Paderewskiego w Kąśnej Dolnej. Budynek został odrestaurowany ze środków UE , w ramach działania 3.1 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. W dworku znajduje się muzeum z pamiątkami po artyście. Centrum Paderewskiego, które zarządza dworkiem organizuje tam koncerty, warsztaty muzyczne, kursy interpretacji, klasy mistrzowskie. W dawnej siedzibie mistrza odbywają się “Muzyczne Spotkania u Paderewskiego” i Festiwal Muzyki Kameralnej “Bravo Maestro” z udziałem najwybitniejszych polskich artystów. Wnętrza dworu odzwierciedlają wygląd jaki posiadały za czasów Paderewskiego. Odtworzone zostały: salonik, pokój chiński, gabinet pana domu, sypialnia, salony.
Konferencje, szkolenia, agroturystyka
Położone z dala od zgiełku małopolskie dworki to doskonałe miejsce do prowadzenia działalności turystycznej. Najlepszym przykładem może być zabytkowy XIX-wieczny zespół dworsko-parkowy usytuowany u wrót Krakowa Dwór w Tomaszowicach. To jedna z najbardziej zaawansowanych i spektakularnych inwestycji sieci ZR Hotele i Restauracje w zabytkach, której właścicielem jest Ziyad Raoof. Dwór zapewnia kompleksową obsługę konferencji i szkoleń, przyjęć i bankietów. Zespół dworsko-parkowy w Tomaszowicach, położony na 10-hektarowym terenie jest wpisany do rejestru zabytków i otoczony opieką konserwatora. Najcenniejszą jego częścią jest klasycystyczny dwór szlachecki z początku XIX wieku oraz otaczający go stuletni park i folwark. W latach 90. ubiegłego wieku został odzyskany przez dawnych właścicieli, którzy odsprzedali go obecnemu właścicielowi Ziyadowi Raoof, który przeprowadził szereg prac remontowo-budowlanych pod ścisłym nadzorem Małopolskiego Inspektora Ochrony Zabytków. Jesienią 2000 roku na terenie odrestaurowanych i gustownie urządzonych zabudowań przydworskich zainaugurowano działalność Krakowskiego Centrum. W najbliższej przyszłości, planowane są kolejne inwestycje: w halach dawnych tuczarni planuje się budowę centrum wystawienniczo-targowego oraz nowego hotelu z salami konferencyjnymi, z zapleczem rekreacyjnym i rozrywkowym oraz basenem i kompleksem SPA & Wellness.
Inny przykład inwestycji w dworek i wykorzystania go w celach turystycznych to Dworek Bistuszowa pochodzący z XVII w, który jeszcze niedawno był ruiną. Obecnie odzyskał dawny blask. Położony na terenie Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki i otoczony imponującym ogrodem organizuje konferencje, wystawy i koncerty. Właściciele przygotowali także nowoczesną ofertę agroturystyczną i oferują m.in. ogniska, wędkowanie, jazdę konną, przejażdżki bryczką, spacery po urokliwej okolicy.
fot. dwór I PAderewskeigo, w Kąśnej Dolnej fot www.paderewski.tarnow.pl
TZ
Źródło: www.turystykamalopolska.pl