Wzdłuż autostrady A4 przez Śląsk – Dunino

(niem. Dohnau)

W Duninie 26 sierpnia 1813 roku miał miejsce ważny epizod wojny napoleońskiej  określany mianem Bitwy nad Kaczawą. Funkcjonuje tez nazwa Bitwy pod Legnicą. Bitwa rozegrała się na obszarze pomiędzy rzeką Kaczawą, Płaskowyżem Janowickim, Warmątowicami i miejscowością Bielowice, w odległości około 10 km. w linii prostej od Legnicy. We wsi Dunino ku pamięci tego wydarzenia w 1908 roku wzniesiono czworoboczny kamienny kopiec z oryginalnymi kulami armatnimi na szczycie. Po  bokach kopca przytwierdzono tablice z brązu z okolicznościowymi tekstami po niemiecku i francusku. Tekst niemiecki głosił: Am Wasser der Katzbach er sich auch hat bewhärt, Da hat er den Franzosen das Schwimmen gelehrt: Fahrt wohl, ihr Franzosen, zur Ostsee hinab! Und nehmt ohne Hosen, den Walfisch zum Grab. (A nad Kaczawą, nie szczędząc guzów, Nauczył Blücher pływać Francuzów: Płyńcie Francuzy, bez portek w dal! Niech was wieloryb połknie wśród fal). Oprócz obelisku w Duninie znajduje się Muzeum Bitwy nad Kaczawą, stary wiatrak nad Nysą Szaloną, most nad połączeniem Nysy Szalonej z Kaczawą który jest doskonałym punktem widokowym oraz kopalnia haloizytu przy drodze do Święcian.

Niewielka rotunda z przeznaczeniem na Muzeum Bitwy nad Kaczawą powstała w roku 1909 z inicjatywy mieszkańców Dunina przy finansowym wsparciu króla pruskiego. W niewielkiej izbie zebrano znalezione na pobojowisku i pozyskane od osób prywatnych elementy uzbrojenia, fragmenty umundurowania, mapy, dokumenty i grafiki z epoki. Muzeum Bitwy nad Kaczawą, funkcjonowało do roku 1945. Po wojnie na nowo zostało reaktywowane w 1996 roku. Obecnie można je zwiedzić kontaktując się z Urzędem Gminy w Krotoszycach.

Legnica

(niem. Liegnitz)

 

Legnica jest miastem na prawach powiatu, a od 1992 roku jest także stolicą nowo powstałej diecezji legnickiej. Miasto jest jest trzecim co do wielkości po Wrocławiu i Wałbrzychu miastem w województwie dolnośląskim. Pierwsze udokumentowane ślady osadnictwa na terenie Legnicy pochodzą z VIII wieku. Istniał tu już wtedy gród obronny. Nazwa miasta pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie pisanym Bolesława Kędzierzawego, zwierzchniego księcia Polski, w 1149 roku. U podnóża piastowskiego zamku dzięki nadanym prawom magdeburskim zaczęło rozwijać się prężnie miasto. Krzyżowały się tutaj ważne szlaki handlowe średniowiecznej Europy – z Niemiec, poprzez Wrocław i Kraków do Kijowa oraz z Wielkopolski na Południe. Takie usytuowanie sprzyjało osadnictwu oraz rozwojowi handlu i rzemiosła.

W 1241 roku pod Legnicą (przyjmuje się że to Legnickie Pole) rozegrała się sławna bitwa z Mongołami, która zdaniem historyków – mimo porażki wojsk chrześcijańskich pod wodzą księcia legnickiego Henryka Pobożnego – uratowała Europę i kulturę zachodnią przed ekspansją islamu. Legnica była w tym czasie drugim, po Wrocławiu, największym miastem śląskim. W 1329 roku liczyła już ponad 10 tys. mieszkańców. Do 1675 roku, do śmierci księcia Jerzego Wilhelma, miasto było siedzibą potomków królewskiej dynastii Piastów. W Legnicy przez wiele wieków ścierały się wpływy polskie, czeskie i niemieckie. Miasto przechodziło kolejno pod panowanie Habsburgów i Hohenzollernów. Po latach zastoju, spowodowanych wojnami śląskimi, pod koniec XVIII wieku nastąpiło w Legnicy ożywienie ekonomiczne. Powstały pierwsze manufaktury. Rozwojowi miasta sprzyjała rozbudowa dróg bitych oraz infrastruktury komunalnej i komunikacyjnej. W 1844 roku połączono Legnicę z Wrocławiem linią kolejową.  Znaczącą rolę w życiu miasta odgrywały ogrodnictwo, hodowla oraz przemysł rolno-spożywczy. Miasto nosiło przydomek „Miasto ogórków” (niem. „Gurkenstadt”). Powstałe na początku XIX wieku Legnickie Towarzystwo Rolnicze organizowało coroczne wystawy zwierząt hodowlanych, roślin przemysłowych, maszyn rolniczych, owoców i kwiatów. W granicach miasta znajdowało się dużo terenów zielonych, w tym parki z egzotyczną roślinnością, ogrody, palmiarnie.

Dynamiczny rozwój Legnicy przerwany został w XX wieku przez dwie kolejne wojny. Zwłaszcza rok 1945 i wydarzenia zaraz po II wojnie światowej zahamowały drastycznie rozwój miasta. W 1945 roku Legnica  stała się siedzibą Północnej Grupy Wojsk Armii Czerwonej. Zadecydował o tym fakt lokalizacji w mieście znacznej liczby obiektów o charakterze wojskowym oraz nie zniszczona w wyniku działań wojennych infrastruktura komunalna i mieszkaniowa. Wskutek niesuwerennych decyzji 30 % miasta znalazło się w bezpośredniej dyspozycji wojsk radzieckich.

Szczególnie warte zobaczenia:

Już w VIII wieku, pośród podmokłych rozlewisk Kaczawy i Czarnej Wody istniał gród drewniano-ziemny plemienia Trzebowian. Plemię to wykorzystując naturalne walory obronne usypali sztuczne wzniesienie, na którym stworzyli warowny gród. Był on razem z grodem w Jaworze miejscem obrony i kontroli ziemi plemienia Trzebowian. Na miejscu drewnianego grodu wspominanego za czasów Bolesława Kędzierzawego wzniesiono w końcu XII wieku zamek, pierwszą murowaną warownię na ziemiach polskich. W tym czasie zamek był otoczony fosą, a okazały pałac nowymi wałami drewniano-ziemnymi. Wzgórze zamkowe podzielone było na dwa zasadnicze okręgi: główny, w którym znajdowała się rezydencja książęca wraz z kaplicą i wieżą św. Piotra, oraz drugi o charakterze gospodarczo-administracyjnym, w którym umiejscowiono dom kasztelana, budynki gospodarcze oraz strzegącą bramy wjazdowej wieżę, nazwaną potem wieżą św. Jadwigi. Dla Bolesława I Wysokiego oraz jego syna Henryka pałac na zamku w Legnicy był główną rezydencją. Obaj książęta spędzali w zamku dużo czasu, rozporządzając stąd całością swego władztwa. W roku 1172, podczas buntu Jarosława – syna Bolesława I – książę został wygnany z Legnicy, a zamek spalony. W 1241 roku budowla skutecznie obroniła się przed oblegającymi go Mongołami.

Na początku wieku XV zamek przebudowano. Powtórnie zmiany w zamku wprowadzono z inicjatywy Fryderyka II. Z tego okresu pochodzi nowy system fortyfikacyjny, a mianowicie wały ziemne, fosy i cztery basteje narożne. Częstym gościem u ks. Fryderyka na zamku legnickim był Zygmunt Jagiellończyk, znany jako późniejszy król Polski Zygmunt I Stary. W roku 1560 odbyło się na zamku huczne wesele księcia Henryka XI z Zofią, córką margrabiego Jerzego Hohenzollerna. Na wesele zaproszono bardzo wielu gości, a dla jego uświetnienia zorganizowano turniej rycerski i gonitwy. Gdy cesarz Maksymilian II przyjechał na Śląsk, aby odebrać hołd stanów śląskich, Henryk XI zaprosił go do Legnicy. Wraz z cesarzem przyjechało do Legnicy 2 tys. osób, a przyjęcie na zamku trwało 5 dni.

Po wymarciu linii Piastów w zamku od 1675 rezydują namiestnicy habsburscy. Jeden z nich, Johann Christoph Zierowski (1693) przyczynił się do renowacji i poszerzenia zamku. W roku 1740, po zdobyciu Legnicy przez króla Prus Fryderyka II Wielkiego, zarządzona została rozbiórka twierdzy. Poprzestano jednak tylko na zasypaniu fos, zburzeniu mostu zwodzonego oraz przeznaczeniu budynków na cele administracyjno-magazynowe. W latach 1835 i 1840 zamek trawiły pożary. W 1840 roku rozpoczyna się odbudowa zamku i przebiega ona w kilku etapach, w latach 1846,1866/67 i 1879, by w efekcie nadać całej architekturze romantycznej charakter gotycki. W trakcie przebudowy zamku poszczególne skrzydła zamku zmieniły funkcję, przekonstruowano wnętrza, wprowadzono nowe klatki schodowe, zmieniono elewacje zewnętrzne, zwieńczono krenelażem. Galeria dzieląca oba dziedzińce otrzymała formę neorenesansową o silnie rysującym się porządku jońskim. Stojąca na osi dawna wieża zegarowa przybrała formę romańską. W lutym 1945 roku, zamek znów uległ pożarowi i zniszczeniu. Odbudowany w latach sześćdziesiątych XX wieku, został oddany na użytek szkolnictwu.

Zachowane do dzisiaj wieże zamkowe, ośmiokątna wieża św. Piotra i okrągła wieża św. Jadwigi, zostały wybudowane równocześnie z pałacem. Są one jednymi z pierwszych tego typu wież obronnych w architekturze zamkowej Śląska i Polski. Wieża św. Piotra nazwana tak na cześć patrona Legnicy stoi ok. 14 m na wschód od pałacu. Początkowo mierzyła ona 25 m. Wieża św. Jadwigi została wzniesiona na obszarze podgrodzia zamkowego. Początkową jej funkcją była ochrona głównego wjazdu na zamek, który został w XVI wieku zastąpiony nową bramą reprezentacyjną, w związku z renesansową przebudową rezydencji książęcej. Pierwotnie wysokość wieży wynosiła 20 m. Obie wieże zwieńczone są spiczastymi dachami w kształcie stożka. Główna brama zamkowa zdobiona jest rzeźbionymi w piaskowcu medalionami oraz misternie wykonanymi motywami roślinnymi w stylu renesansowym. Zdobienia bramy uchodzą za najlepszy przykład renesansowej sztuki snycerskiej w Legnicy.

Na dziedzińcu w specjalnie wybudowanym pawilonie znajdują się kamienno-ceglane relikty odkrytej podczas prac archeologicznych romańskiej kaplicy św. Benedykta i Wawrzyńca. Obok zamku stoi również używana do dziś, zachowana w bardzo dobrym stanie Brama Głogowska (niegdyś część murów miejskich).

 Legnickie Pole

(niem. Wahlstatt)

Dzieje Legnickiego Pola związane są nierozerwalnie z wydarzeniem, jakie rozegrało się w pobliżu dnia 9 kwietnia 1241 roku. Książę Henryk II Pobożny, na czele rycerstwa chrześcijańskiego starł się z przeważającą liczebnie armią tatarską i poległ w boju. Pole tej bitwy utrwalone zostało w dziejach jako miejsce jednej z najbardziej doniosłych bitew w historii Polski i Europy. Według tradycji początki Legnickiego Pola wiążą się z odnalezieniem na pobojowisku zwłok Henryka przez św. Jadwigę (Śląską). Dla uczczenia pamięci syna miała ona ufundować kościół, którego ołtarz znajdował się dokładnie w miejscu gdzie spoczywało bezgłowe ciało księcia. Opiekę nad kościołem powierzyła benedyktynom przybyłym z czeskich Opatowic. Pierwsi osadnicy świeccy, którzy zamieszkali na terenie dzisiejszego Legnickiego Pola przybyli tu ok. 1270 roku.

W czasie reformacji Legnickie Pole przeszło w ręce protestantów. Wojna trzydziestoletnia, która spustoszyła Śląsk w latach 1618-1648 nie ominęła Legnickiego Pola. Wieś uległa spaleniu przez oddział szwedzkich rajtarów. Z początkiem XVIII wieku dobra były poważnie zadłużone. Othmar Zinke opat klasztoru benedyktynów w Brzewnowie wykorzystał okazję by odzyskać utracone dobra i wykupił je. Legnickie Pole w grudniu 1703 roku ponownie przeszło w ręce Benedyktynów. W 1723 roku rozpoczęto prace nad budową nowego klasztoru, który ukończono po 10 latach. W wyniku podboju Śląska przez Fryderyka II w 1741 roku Legnickie Pole znalazło się w obrębie Prus. Sekularyzacja, która miała miejsce w Prusach w 1810 roku doprowadziła do tego że dwa lata później Legnickie Pole przeszło w ręce prywatne. W 1836 roku postanowiono zlokalizować tu nowo utworzony korpus kadetów. Na potrzeby korpusu przystąpiono do rozbudowy zabudowań klasztornych i utworzono tu koszary. Autorem projektu był sławny na Śląsku architekt neoklasycyzmu Karol Fryderyk Schinkel. W latach 1894-1898 w związku z powiększeniem stanu liczebności armii pruskiej ponownie powiększono zabudowania klasztorne. W szkole wojskowej w Legnickim Polu w latach 1859-1863 kształcił się m. in. Paul von Hindenburg, przyszły feldmarszałek i premier Rzeszy. Po Traktacie wersalskim w związku z demilitaryzacją Niemiec korpus został przekształcony w cywilny zakład wychowawczy. W 1933 roku w Legnickim Polu utworzono hitlerowską szkołę polityczną. W czasie II wojny światowej w zabytkowych murach poklasztornych zlokalizowany był obóz jeniecki Oflag VIII f, w którym więziono oficerów francuskich, jugosłowiańskich i radzieckich.

Szczególnie warte zobaczenia:

1. Według legendy w miejscu, gdzie znaleziono bezgłowe ciało Henryka II Pobożnego poległego w bitwie w 1241 roku wystawiono kaplicę a później gotycki kościółek pod wezwaniem św. Trójcy i Najświętszej Marii Panny. Kościół jest murowany, jednonawowy. Przez długi czas był kościołem pielgrzymkowym pod opieką benedyktynów. Kościół został zniszczony przez Szwedów w czasie wojny trzydziestoletniej i później do 1945 roku był kościołem ewangelickim. W 1961 roku po adaptacji zdewastowanej świątyni, otwarto w niej Muzeum Bitwy Legnickiej.

2. Kościół Podniesienia Krzyża Świętego i Świętej Jadwigi razem z zespołem poklasztornym benedyktynów, zbudowany został w  latach 1727 – 1733.  Klasztor otacza z obu stron kościół a jego skrzydła tworzą 2 wewnętrzne dziedzińce. Całość tworzy kompleks zwany „perłą czystego baroku” nie tylko na skale Polski ale Europy. Dwukondygnacyjna bryła pokryta jest dachem mansardowym. Z pierwotnego klasztoru zachowały się korytarze i klatki schodowe. Wieże zdobią mitry książęce, lśniące w słońcu na zwieńczeniach barokowych hełmów. Klasztor i kościół projektował najwybitniejszy architekt europejskiego baroku – Kilian Ignacy Dientzenhofer. Główną ozdobą kościoła są zdobiące sklepienia freski, autorstwa Cosmy Damiana Asama, niemieckiego malarza, pochodzące z 1733 roku. Freski te zachwycają przede wszystkim czystością i świeżością bogatej palety barw. Do czasów współczesnych przetrwały w oryginalnej formie, jako ewenement na skalę światową. Malowidła Asama charakteryzują się ponadto głębokimi treściami teologicznymi. W centralnym miejscu kopuły kościoła przedstawione jest znalezienie Krzyża Świętego przez cesarzową – św. Helenę i biskupa Makarego. Krzyżowi oddają chwałę i pokłon wielcy tego świata. W obrzeżu widzimy Maryję z Dzieciątkiem depczącą węża, sceny burzenia pogańskiej świątyni bogini Wenus i szereg epizodów z pracy misyjnej benedyktynów. Nad emporą organową wyobrażone jest, w myśl historii Jana Długosza, pobojowisko bitwy legnickiej, gdzie św. Jadwiga wręcza benedyktynom relikwie drzewa Krzyża Świętego. W ołtarzach bocznych znajdują się obrazy Wacława Wawrzyńca Reinera, w głównym zaś obraz „Znalezienie zwłok Henryka przez św. Jadwigę” Franciszka de Backera. Wystrój rzeźbiarski wykonany został przez mistrza z Pragi – Karola Józefa Hiernle. Organy zbudował w 1731 roku mistrz włoskiego pochodzenia Adam Horatio Casparini. Zabytkowy kościół p. w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Jadwigi jest z pewnością jednym z najbardziej wartościowych zabytków Dolnego Śląska. Po wojnie obiekt był w rękach Armii Radzieckiej, następnie Wojska Polskiego. Od 1957 roku znajduje się tu największy w Polsce Dom Pomocy Społecznej, który świadczy usługi bytowe, opiekuńcze, rewalidacyjne i edukacyjne osobom, wymagającym całodobowej opieki medycznej.

W kolejnej odsłonie – Wądroże Wielkie

Rafał Ryszka
PTTK Wrocław